برجام در لبه پرتگاه | تیم مذاکره‌کننده ایران به‌دنبال خرید زمان است؟ | آمریکا به‌دنبال توافق جدید

روز نو :مذاکرات فشرده میان ایران با کشورهای مذاکره‌کننده در پرونده برجام، اکنون به مرحله‌ای رسیده که عده‌ای می‌گویند ایران بر لبه پرتگاه قرار گرفته و برخی از چند موضوع کوچک باقیمانده سخن می‌گویند که اگر حل شود 

بر اساس آخرین اخبار هم ایران هم آمریکا تلاش دارند تا یکدیگر را عامل تعلل در رسیدن به توافق نهایی و شکست مذاکرات نشان دهند.

با این حال، بسیاری از کارشناسان تأکید دارند که چند موضوع کوچک که دو طرف به آن اشاره دارند در حقیقت همان مشکلات اساسی لاینحل در اساس سیاست‌های دو طرف است که در قطعیت آن تأکید دارند و بر اساس آن به‌دنبال امتیاز‌گیری هستند و هر اشتباه محاسباتی در این باره می‌تواند بحرانی بزرگ را رقم بزند.

یک بام و دو هوا در مذاکرات احیای برجام

حالا در اظهارات مقامات در دو طرف میز مذاکره شرایط یک بام‌ و دو هوا در جریان است و تردید‌های زیادی را در افکارِعمومی ایجاد کرده است.

از یک سو باقری، مذاکره‌کننده ارشد کشورمان از ازسرگیری مذاکرات سخن می‌گوید و از سوی دیگر در فاصله‌ای کمتر از دو هفته برخی از مقامات کشورمان از توانایی در مورد ساخت سلاح هسته‌ای سخن می‌گویند و کمالوندی، سخنگوی سازمان انرژی اتمی از دستور راه‌اندازی صد‌ها سانتریفیوژ‌های جدید و پیشرفت سخن می‌گوید.

این روند در مورد مقامات آمریکایی هم مشابه است؛ از یک سو از اشتیاق ادامه مذاکرات و بازگشت به برجام خبر می‌دهد و از سوی دیگر آمریکا تحریم‌های متعددی را علیه ایران و شرکای اقتصادی کشورمان وضع می‌کند و ایران را به درخواست خارج از برجام متهم می‌کند.

اروپایی‌ها هم در جهت منافع خود تلاش می‌کنند. اخیراً جوزف بورل، مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا اعلام کرد که پیش‌نویس جدیدی درباره برنامه هسته‌ای ایران ارائه داده و از طرف‌های شرکت‌کننده در مذاکرات خواسته است این پیش‌نویس را قبول کنند تا مانع بروز بحران خطرناک شوند.

ایران به‌دنبال خرید زمان است؟

این در حالی است که غربی‌ها بر این باورند که ایران با پیگیری دیپلماسی سینوسی در مذاکرات و تأخیر در اجرای برجام، صرفاً به‌دنبال خرید زمان است تا به نقطه گریز هسته‌ای برسد و اظهارات برخی از مقامات کشور درباره توان رسیدن به نقطه گریز هسته‌ای مصداق ادعای آنهاست.

بسیاری از تحلیلگران نیز دلیل این دوگانگی را نبودِ اجماع سیاسی در دولت بایدن و رئیسی در مذاکره، اعمال سیاست‌های ترامپ علیه ایران و ناتوانی اروپا دانسته و بر این باورند که فضای داخلی آمریکا به‌سرعت به‌سوی یک فضای انتخاباتی پیش می‌رود که لابی اسرائیل در آن تأثیر فراوانی دارد.

در این میان مسکو نیز بر ابهامات در توافق می‌افزاید و چین نیز سیاست‌های فشار حداکثر‌ی آمریکا را مقصر ایجاد بحران در موضوع هسته‌ای می‌داند.

صاحب‌نظران سیاسی بر این باورند که اگر آن چیزی که بورل در قالب متن پیش‌نویس قرارداد به آن اشاره کرد ملاک عمل قرار گیرد، احتمال دستیابی به تعامل موقت و کوتاه‌مدت دور نیست.

مطالبات دو طرف مذاکره‌کننده

در شرایط فعلی طرف‌های غربی مدعی هستند که ایران از فرصت‌های موجود برای احیای برجام استفاده نکرده است.

آمریکا، فرانسه و انگلیس همزمان با برگزاری دهمین کنفرانس بازنگری معاهده منع اشاعه سلاح‌های هسته‌ای (NTP)، ادعا‌های خود را درباره برنامه هسته‌ای صلح‌آمیز ایران تکرار و تأکید کردند که ایران هرگز نباید سلاح هسته‌ای تولید کند.

رافائل گروسی، مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، مدعی شده که برنامه هسته‌ای ایران از لحاظ بلندپروازی‌ها و ظرفیت در حال گسترش است و «بیانات خوب» برای راضی‌کردن بازرسان بین‌المللی کافی نیست. او همچنین ابراز‌ امیدواری کرد ایران آماده شفافیت در خصوص برنامه هسته‌ای خود باشد.

مطالبات ایران نیز روشن است. سخنگوی کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس در این باره گفت: خواسته‌های ایران از یک منطق برخوردار است و خواسته‌های شدنی مبتنی بر حقوق بین‌الملل است.

ابوالفضل عمویی درباره پاسخ ایران به پیش‌نویس پیشنهاد بورل گفت: مقام‌های کشور‌مان و تیم مذاکره‌کننده این پیشنهاد‌ات را بررسی و پاسخ‌هایی را آماده کرده‌اند. اینکه نهایتاً این امر منجر به توافق شود یا خیر مربوط به این است که اصول مطالبات ایران در آن دیده شده است یا خیر. اصل اساسی برای پذیرش یک پیشنهاد انتفاع اقتصادی مردم ایران است.

آیا برجام جدید در راه است؟

در حالی که برخی از روی میز بودن یک برجام جدید سخن می‌گویند، سخنگوی وزارت خارجه آمریکا می‌گوید متن پیشنهاد جدیدی که توسط اروپا ارائه شده بر اساس همان توافقی است که در مذاکره وین تدوین شد و در اسفند ماه پارسال روی میز بوده است.

نشریه «العربی الجدید» نیز به نقل از منابع رسانه خود تأکید کرده اروپا نکته مهم و بزرگ به توافق ضافه نکرده و سه مطالبه اصلی تهران در این پیش‌نویس برآورده نمی‌شود. تهران از متن آماده‌شده راضی نیست و نمی‌خواهد بار دیگر از ترجمه، تجربه برجام را تکرار کند و تا زمانی که نگاه‌های دو طرف عوض نشود تغییری را در شرایط موجود نمی‌توان دید.

کارشناسان سیاسی عقیده دارند که گذشت زمان لزوماً به نفع کشور‌های تحریم‌کننده نیست؛ زیرا تحریم‌های آمریکا هنوز نتوانسته ایران را در بخش‌های اقتصادی به استیصال برساند و تهران نیز از این لحاظ آنقدر خود را در تنگنا نمی‌بیند که مجبور باشد به توافق موردنظر آمریکا تن دهد.

در طرف مقابل انتقام و چنددستگی آمریکا و متحدانش اجماع علیه ایران را سخت‌تر کرده و میان ایران، چین و روسیه یک ائتلاف موقت ضدِتحریم‌ به‌وجود آمده که راه‌حلی تازه را برای تحریم‌های آمریکا پیش‌رو گذاشته است.

حالا باید منتظر بود تا انتهای مسیر برجام را در دور جدید مذاکرات دید. به‌راستی کلید توافق در دست کیست؟